اصول ومقررات قرنطينه

تهيه وتنظيم :

دكتر سيد مجتبي جعفري صادقي

پائيز 86

مقدمه

قرنطينه يك واژه فرانسوي است كه در لغت به معناي دوره چهل روزه براي جلوگيري از انتشار و سرايت بيماريهاي واگير به كار مي رود, و در مورد انسان, دام و حتي گياه تقريبا“ از روش و اصول مشتركي پيروي ميكند.
در ايام سابق قرنطينه به مفهوم محصور كردن انسان و دام سالم يا آلوده بود اما هم اكنون در اكثر كشورها, اقدامات اوليه بهداشتي و مقررات و قوانين مدرن و مصوب بين المللي براي امر قرنطينه اجرا ميگردد.
امروزه با درك جديدي كه به بركت شناخت راههاي سرايت بيماري, عوامل بيماريزا و پيشرفت طرق پيشگيري از قرنطينه به وجود آمده است مفهوم آن تغيير نموده و وسيع تر و جامع تر شده است. به طوريكه به عنوان اولين خاكريز و سد دفاعي در برابر هجوم عوامل بيماريزا و عفوني تلقي مي شود و شامل تمامي اعمالي ميگردد كه مي بايد رعايت شود تا از ورود عامل بيماريزا به فارم جلوگيري نمايد.
با توجه به متعدد بودن راههاي سرايت عوامل عفوني بيماريزا ( مثل تماس مستقيم دامها با همديگر, آب و هوا و علوفه و دان, كارگران دامداريها و مرغداريها, بازديدكنندگان, انواع حيوانات وحشي, جوندگان و پرندگان و وسايل حمل و نقل و … ) قرنطينه شامل مجموعه عوامل و عملكردهائي است كه از ورود عوامل عفوني بيماريزا از هر يك از راههاي ممكن جلوگيري نمايد و سلامت دامها را در منطقه يا فارم از نظر حضور عوامل بيماريزا تضمين و بيمه نمايد. لذا مي توان گفت كه قرنطينه بيمه ارزان و در دسترس براي سلامت دامها است .
اهميت قرنطينه در محدود كردن منطقه آلوده و جلوگيري از سرايت بيماري به مناطق ديگر است. اين امر سبب خواهد شد كه در وسعت كمتري با بيماريها برخورد شود و نيرو، سرمايه و هزينه كمتري مصرف شود. و در عوض قدرت، شدت و سرعت بيشتري در برخورد با بيماريها و كنترل و مهار آنها اعمال گردد.
استمرار و مداومت در امر قرنطينه، باعث تضمين سلامتي دامها به سبب جلوگيري از نفوذ عوامل بيماريزا خواهد شد كه به تبع آن ابتلاء دامها به انواع بيماريها كمتر و هزينه هاي درمان و پيشگيري نيز به شدت كاهش خواهد يافت.
اهميت ديگر قرنطينه پيروي از اصول ساده, مشترك و قابل اجرا در تمامي فارمهاي دامداري يا مرغداري است كه از قضا در مقابل انواع بيماريها مؤثر واقع ميگردد و برخلاف واكسيناسيون تنها به پيشگيري از بروز يك بيماري اكتفا نميشود.
در ضرورت اجراي قرنطينه در فارم علاوه بر موارد ذكر شده, نياز به تبادل و تجارت محصولات دامي در بازارهاي جهاني است كه ايجاب مينمايد استانداردهاي بهداشتي و مورد قبول سازمانهاي بين المللي در پرورش دام و طيور رعايت شود و كشورهاي پيشرفته و عاري از بيماري با رخنه بيماري توسط محصولات كشورهاي توسعه نيافته تهديد نگردد. بنا به اين اصل مهم, قرنطينه در سطوح مختلف قاره اي, منطقه اي, كشوري, استاني و در سطوح كوچكتر فارمي اجرا و برقراري هر كدام از سطوح فوق با توجه به موقعيت محل, سايقه بيماري, ميزان انتشار بيماري در منطقه, سرعت انتشار بيماري, وضعيت حمل و نقل و گردشگري و … به طرق مختلف اعمال ميگردد

و در سطح بين الملل سازماني به نام O.I.E(epizootic international organization)

((word organization for animal healthدر نتيجه كوشش جهانيان براي جلوگيري از بيماريهاي واگير و با متاثر شدن از درك جديد قرنطينه تأسيس شده است كه با جمع آوري اطلاعات بروز بيماري در كشورها و اعلام ليست كشورهاي آلوده و استاندارد كردن دستورالعمل هاي كنترل بيماري و اعلام به كشورها در جلوگيري از ورود و انتشار بيماريها و نيز كنترل آنها راهنمائي و هدايت ميكند.

تاريخچه قرنطينه در ايران

در سال 1283 شمسي در پاريس كنفرانسي در مورد قرنطينه برگزار شد و به علت اپيدمي هاي طاعون و وبا در منطقه خليج فارس و عدم توانايي دولت ايران در كنترل آنها قرار شد كليه پزشكان هيات هاي نمايندگي سياسي خارجي در ايران نيز عضو مجلس حفظ الصحه باشند و قرار شد دولت ايران پست قرنطينه در جزيره هنگام ، تاسيس كند ولي بعدا طبق توافقي كه بين دولت هاي اروپايي و اختصاصا دولت انگليس و دولت ايران به عمل آمد قرار شد در بنادر جنوب ايران (بندرعباس ، بوشهر، بندرلنگه ، آبادان و بندر جاسك ) مراكز قرنطينه ايجاد گردد.
مجهزترين اين مراكز در بوشهر بود كه در آن زمان مهمترين بندر تجاري ايران بود و اين مركز مستقيما و تماما توسط هيات پزشكي انگلستان اداره مي شد ولي حقوق و دستمزد كاركنان عادي را دولت ايران مي پرداخت در سال 1285 شمسي يعني سال صدور فرمان مشروطيت ، دكتر نليگان انگليسي به عنوان كفيل رياست مجلس حفظ الصحه تعيين شد وفعاليت هاي واكسيناسيون عمومي زير نظر او يكبار ديگر آغاز شد.

در 83 سال قبل اولين هسته دامپزشكي در تشكيلات دولتي كشور ايران بطور رسمي تحت عنوانموسسه دفع آفات حيواني پايه ريزي گرديد .

دليل بوجود آمدن دامپزشكي شيوع بيماري طاعون اسبي وتلفات تك سمي ها بخصوص در اسبداري هاي ارتش بود

از آن تاريخ (سال1303) بمدت پنجاه سالاين هسته اوليه دامپزشكي تغييراتي را به خود ديده است و بتدريج دامنه ارائه خدماتبهداشتي درماني خود را توسعه داده و به نياز روزافزون جامعه در خصوص خدمات بهداشتيو درماني دامپزشكي در حد امكاناتي كه در اختيار داشته پاسخ گفت ليكن با افزايشتقاضا براي خدمات دامپزشكي از نظر تشكيلاتي و پرسنلي مراحل رشد و توسعه خود را ازموسسه تفتيش صحي حيوانات و اداره كل دامپزشكي كشور آغاز و بالاخره بعد از گذشتپنجاه سال در سال 1350 سازمان دامپزشكي كشور با تصويب مجلس وقت و با شخصيت حقوقي ،داراي ذيحسابي و وابسته به وزارت كشاورزي تآسيس گرديد .
در سال 1350 قانون سازمان دامپزشكي كشور در مجلس شوراي اسلامي تصويب و عملا تشكيلات دامپزشكي كشور تقريبا شكل گرفت كه از جمله اين تشكيلات قرنطينه دامي واداره قرنطينه بود.

تاريخچه قرنطينه در جهان :

در قرن 14 ميلادي براي جلوگيري از سرايت بيماري هاي واگير از محلي به محل ديگر كشتي هائيكه از مناطق آلوده عبور مي كردند را در يك دوره چهل روزه با محموله ومسافرين وخدمه در محلي مجزا ودور از بندر نگهداري مي كردند تا بيماري رفع گردد. اين اقدام در سال 1374 ميلادي براي اولين بار در بندر ونيز در مورد مسافرين مشكوك به آلودگي به بيماري طاعون برقرار شد و در سال 1377 در بندر راگوسا (‌Ragusa) از بنادر كشور يوگسلاوي ، مسافريني كه از مناطق آلوده به بيماري طاعون وارد مي شدند به مدت يكماه در محلي مجزا نگاهداري مي شدند .

اولين ايستگاه قرنطينه در سال 1383 در بندر مارسي فرانسه تاسيس گرديد كه دراين ايستگاه مدت نگاهداري مسافرين كشتي آلوده به بيماري 40 روز تعيين گرديد شايد از همين تاريخ كلمه قرنطينه يا Quarantine مصطلح شده باشد .

كلمه قرنطينه در مفهوم وسيع تر با محدود كردن حركت انسان يا حيوانات سالم كه در معرض بيماريهاي واگير قرار گرفته مي شودگفته مي شود و هدف جلوگيري از انتقال بيشتر بيماريهاي واگير است .

اقدامات قرنطينه اي در قرن چهاردهم بقدري در جلوگيري از سرايت بيماريهاي واگير موثر واقع شد كه بزودي نظير اين اقدام در ساير كشورها مرسوم و قوانين بسيار شديدي وضع گرديد كه تمرد از اين قوانين مستلزم مجازاتهاي سنگين مي شد علاوه بر اين براي اجراي قوانين مذكور افراد مخصوصي نيز تعيين گرديدند .

علاوه بر اين اقدامات بعلت اهميت مبادلات روزافزون دام زنده و فرآورده هاي دامي و افزايش سرعت حمل ونقل و در نتيجه انتقال سريع بيماري از هر نقطه عالم به نقطه ديگر در كشورهاي مختلف جهان كوشش هاي زيادي را براي بوجود آوردن موافقتنامه ها و قراردادهاي بين المللي بعمل آورده اند يكي از اقداماتي كه در اين خصوص بعمل آمده است تاسيس دفتر بين المللي بيماريهاي واگير دام يا (‌O.I.E) مي باشد ( Office International due Epizooties) . در مورخه 22 بهمن 1328 ايران به عضويت اين دفتر (O.I.E) در آمد.

تعريف قرنطينه:

قرنطينه دامپزشكي به محلي اطلاق ميشود كه مجموعه اي ازمقررات ، ضوابط و دستورالعملهاي فني – بهداشتي در يك دوره زماني خاص برروي دام هاي حساس و فرآورده هاي با منشاء دامي و سايرعوامل خطر،بمنظورجلوگيري از ورود و يااشاعه عامل بيماري،اعمال ميشود.

انواع قرنطينه

1- قرنطينه نباتي ( Plant Quarantine)

2- قرنطينه حيواني( Animal Quarantine)

3- قرنطينه انساني (Human Quarantine)

4- قرنطينه عمومي (General Quarantine)

قرنطينه دامي: نيز خود دو نوع است

1- قرنطينه مرزي ( Border Quarantine)

2- قرنطينه داخلي ( Inter Quarantine)

قرنطينه نباتي

هدف ازقرنطنه جلوگيري يا به تاخير انداختن ورود آفات و بيماري هاي غير بومي و قرنطينه اي بوده و يا اگر آفتي وارد گرديد، آلودگي زدايي و جلوگيري از استقرار آن از وظايف قرنطينه است.

كنترل واردات و صادرات:

اقدامات قرنطينه اي در مبادي ورود به منظور جلوگيري از ورود آفات خارجي به محدوده كشورهاي وارد كننده مي باشد. اين هدف با استفاده از يك يا تركيبي از چند روش زير امكان پذير است:

1. بازرسي و رديابي: بازرسي ها ممكن است به صورت ظاهري(چشمي)، ميكروسكوپي و يا تركيبي از هر دو باشد و در مناطق كشت يا روي محموله در فرودگاه ها، اسكله ها، اداره پست و پست هاي مرزي صورت گيرد. معمولا نمونه بر اساس نوع و حجم محموله و مبدا شان بازرسي مي شوند. سطوح بازرسي توسط ارزيابي ريسك محموله تعيين مي گردد.

2. ضد عفوني: با هدف نابودي آفت بدون ايجاد اثر سوء روي محموله انجام مي شود. روش هاي ضدعفوني به دو بخش شيميايي و فيزيكي تقسيم مي شود. در مورد بعضي از محموله ها استفاده از مواد شيميايي به صورت گازدهي با فسفين و متيل برومايد است. روش هاي شيميايي ديگر شامل غوطه وري و استفاده از پودر پاشي مي باشد. از مهمترين روش هاي فيزيكي مي توان از سرما دهي، حرارت خشك و اشعه دهي نام برد.

3. روش هاي نابودي و امحاء: نابودي آفات بدون توجه محموله صورت مي گيرد. مثال هايي از اين نوع شامل كوره و ضدعفوني محموله با بخار و اتوكلاو نمودن آن است. اين روش براي نابودي محموله هاي ممنوعه و بقايا استفاده مي شود.

4. ارجاع محموله: برگشت محموله به مبدا و يا انتقال آن به ساير مناطق يا كشورها كه درگير آن آفت يا آفات هستند.

5. Pre-Clearance: شامل بازرسي و شفاف سازي محموله در مبدا است. اين امر در ارتباط كارشناسان كشور صادر كننده با كارشناسان كشور وارد كننده صورت مي گيرد. نتايج بازرسي و شفاف سازي مقادير زيادي از محموله با كمترين تاخير در كشور وارد كننده همراه است. تشخيص آفات در مبدا قبل از ورود آنها به كشور وارد كننده را باعث مي شود. به علاوه باعث بازبيني محموله طي ضدعفوني و يا ساير روش ها مي شود. در مورد آلودگي هاي محموله هاي وارداتي كه قابل ضدعفوني نيستند نابودي يا مرجوع آنها لازم است. اين سيستم توسط چندين كشور از جمله ايالات متحده امريكا انجام مي شود.

6. قرنطينه بعد از ورود: اقداماتي كه براي نگهداري محموله براي طول زماني خاص و تحت شرايط ايزوله براي اطمينان از عدم وجود آفات مخفي از جمله ويروس هاي مخفي كه داراي علائم سريع نيستند انجام مي گيرد. اين عمليات ها در مورد محصولات گياهي با ريسك متوسط تا زياد در كشورهاي مختلفي در جهان اجرا مي شود كه به امكانات، آزمايشگاه ها و متخصصين خاصي نياز دارد. اين مراحل بعد از انجام تجزيه و تحليل نسبت هزينه به سود اجرا مي شود.

7. جستجوي آفت و برنامه هاي تشخيصي: هدف از تشخيص سريع آفات وارداتي ريشه كني آنها است كه در نزديك مبادي ورودي و ساير مناطق با ريسك بالا انجام مي شود. استفاده از انواع مختلف تله هاي بدام اندازي آفات و فرمونها و همچنين اجراي برنامه هاي جستجوي آفات در مناطق مورد رديابي در اين امر كمك مي نمايد.

8. مناطق عاري از آفت: يك امر نسبتا جديد است كه هدف آن گواهي مناطق خاصي در يك كشور كه عاري از آفات مشخصي مي باشند است. رديابي دقيق، بدام اندازي و بازرسي براي اطمينان از عدم وجود آفت - حتي اگر در كشوري است كه آفت از آنجا گزارش شده است – مربوط به اين بخش است.

9. مجوز ورودIP: اين مجوز قرنطينه نباتي را قادر مي سازد تا در مورد واردات آفات خاص و تجزيه و تحليل آنها هنگام ورود تصميم گيري نمايد. در صورت اجرا وسيله اي با ارزش براي سيستم قرنطينه است.

10. گواهي بهداشت نباتي PC: گواهي بهداشت نباتي كشور وارد كننده را از عدم آلودگي محموله مطمئن مي سازد. توضيحات اضافي(A.D) روي عدم آلودگي محموله به آفات ممنوعه مندرج در مجوز ورود تاكيد دارد. بخش ضدعفوني گواهي بهداشت نيز مشخص كننده نوع ضدعفوني در كشور صادر كننده مي باشد.

اهداف قرنطينه بعد از ورود شامل:

- قرنطينه عوامل كنترل بيولوژيك و ساير حشرات مفيد

- پرورش عوامل مفيد و جلوگيري از آلودگي آنها

- مطالعات در رابطه با عوامل كنترل بيولوژيك علف هاي هرز، آفات و بيماري هاي خارجي يا بومي

- قرنطينه نمودن آفات و عوامل بيماريزاي بومي يا خارجي كه براي انجام مطالعات وارد مي شوند

- آزمايش هاي سلامت بذر براي تعيين عوامل بيماريزاي داخلي(جهت صدور گواهي بهداشت) و خارجي

- قرنطينه نمودن اندام ها و بذور گياهي وارداتي براي مشخص نمودن عوامل بيماريزاي مخفي احتمالي

- آموزش قرنطينه، بهداشت گياهي و آزمايش هاي سلامت بذر به كارشناسان

قرنطينه انساني

به علت افزايش مبادلات تجاري توسط کشتي ها و نيز بروز اپيدمي هاي بيماري هاي مهمي مانند طاعون و وبا، مسئله قرنطينه مورد توجّه تمامي کشور هاي درگير تجارت دريائي بين المللي بود و به همين دليل يکي از وظايف اصلي مجلس حفظ الصحه برقراري سرويس هاي قرنطينه بود. به دنبال شيوع طاعون در سال 1255 شمسي فکر ايجاد مراکز قرنطينه از طرف کشور هاي اروپائي مطرح گرديد ولي دنبال نشد تا اينکه در مرداد 1278 شمسي اپيدمي بسيار شديد طاعون در منطقه خليج فارس حادث شد و به دنبال آن مقامات دولت انگلستان پيشنهاد تاسيس مراکز قرنطينه و اجراي مقررات آنرا نمودند و اقدامات خود را در بوشهر آغاز کردند. اين امر با مخالفت مردم و روحانيون محلّي مواجه و عملا منجر به بلوائي شد ولي با پشتيباني مجلس حفظ الصحه و توضيحاتي که داده شد انگليسي ها به کار خود ادامه دادند.

در سال 1283 شمسي در پاريس کنفرانسي در مورد قرنطينه برگزار شد و به علت اپيدمي هاي طاعون و وبا در منطقه خليج فارس و عدم توانائي دولت ايران در کنترل آن ها قرار شد کليه پزشکان هيئت هاي نمايندگي سياسي خارجي در ايران نيز عضو مجلس حفظ الصحه باشند و قرار شد دولت ايران پست قرنطينه در جزيره هنگام، تاسيس کند ولي بعدا طبق توافقي که بين دولت هاي اروپائي و اختصاصا دولت انگليس و دولت ايران به عمل آمد قرار شد در بنادر جنوب ايران (بندرعباس، بوشهر، بندرلنگه، آبادان و بندر جاسک) مراکز قرنطينه ايجاد گردد.

مجهزترين اين مراکز در بوشهر بود که در آن زمان مهمترين بندر تجاري ايران بود و اين مرکز مستقيما و تماما توسط هيات پزشکي انگلستان اداره مي شد ولي حقوق و دستمزد کارکنان عادي را دولت ايران مي پرداخت در سال 1285 شمسي يعني سال صدور فرمان مشروطيت، دکتر نليگان انگليسي به عنوان کفيل رياست مجلس حفظ الصحه تعيين شد و فعاليت هاي واکسيناسيون عمومي زير نظر او يکبار ديگر آغاز شد.

در سال 1300 شمسي پس از کودتاي 1299 وزارت امور خارجه ايران از دولت انگليس در خواست کرد گزارشي در باره مراکز قرنطينه بنادر خليج فارس در اختيار دولت ايران بگذارد چون در دوران جنگ جهاني اول دستگاههاکار آن ها عملا همه خراب شده و از کار افتاده بود و همان طور که قبلا نيز ذکر شد در پست هاي قرنطينه بنادر بوشهر، آبادان، بندر عباس و جاسک، کليه امور بوسيله کارکنان انگليسي سرپرستي مي شد ولي به جز پزشک کنسولگري انگليس در بوشهر و دستيارانش دستمزد تمامي کارکنان از محل درآمد گمرکات ايران پرداخت مي شد.

در همان سال 1300 نام مجلس حفظ الصحه به شوراي عالي صحيه تبديل شد و بعدا اداره صحيه عمومي در وزارت فوائد عامه تاسيس شد و شوراي عالي صحيه عملا تعطيل گرديد.

به دنبال مذاکرات طولاني با مقامات انگليسي بالاخره در تير ماه 1307 شمسي پزشکان ايراني پست هاي قرنطينه بنادر را تحويل گرفته وکليد اداره مرکزي نيز به نماينده ايران واگذار شد و از همان سال کلّيه امور قرنطينه مستقيما زير نظر اداره صحيّه عمومي دولت ايران قرار گرفت.

قرنطينه دامي

سازمان دامپزشكي كشور بر اساس رسالت خود در حفظ و ارتقاء سلامت جامعه با هدف جلوگيري از انتقال و سرايت بيماريها بخصوص بيماريهاي واگير و مسري مشترك بين انسان و دام ، اقدام به ايجاد قرنطينه دامپزشكي در تمامي ابعاد متناسب و همسو با مقررات و قوانين مدون و مصوب بين المللي نموده و بدين منظور بر كليه امور مربوط به جابجائي و حمل و نقل دام و فراورده هاي خام دامي در تمامي مبادي ورودي و خروجي كشور ، استانها ، شهرستانها و حتي روستاها نظارت كاملي به شكل محسوس و غير محسوس دارد .

تعاريف:

دام : به حيوانا ت اهلي،طيور،ماهي،زنبور عسل،كرم ابريشم، حيوانات آزمايشگاهي وپوستي و حيوانات باغ وحش اطلاق مي شود .

فراورده هاي خام دامي :

فراورده هاي خام دامي به كليه موادي كه در زمان حيات دام (نظير پشم ، كرك، مو، شير، تخم مرغ،تخم مرغ نطفه دار،اسپرم،تخم ماهي، نوغان و غيره) و يا بعد از كشتار آن (مانند گوشت و آلايش و خون) استحصال مي گردد گفته مي شود.

· بعضي از قوانين و مقررات قرنطينه اي مربوط به تردد و حمل و نقل دام زنده و فراورده هاي خام دامي :

ماده 4 - عبور و مرور ،نقل و انتقال دام زنده،فراورده هاي خام دامي بدون كسب مجوز قبلي از دامپزشكي ممنوع مي باشد .

ماده 5 - دامهائي كه براي فروش يا كشتار در شهرها عرضه مي شوند بايد در ميادين فروش دام نگهداري شوند .

ماده 7- صاحبان دام و وسائط نقليه حامل دام و فراورده هاي خام دامي موظفند ضمن توجه به اخطار و علائم توقف مربوطه ، گواهي و مجوز عبور .و انتقال دام و فراورده هاي خام دامي همراه خودروها را به مامورين مستقر در پست كنترل تردد دام ( پست قرنطينه دامپزشكي ) ارائه نمايند .

بيماري شناسي

بمنظور آشنائي بيشتر با قرنطينه و دلائل بوجود آمدن قرنطينه و همچنين شناخت بهتر قرنطينه ابتدا با واژه هاي مهم بيماري و بيمار شناسي آشنا مي شويم و سپس مطالب مهم قرنطينه را دنبال ميكنيم

تعريف سلامت :

سلامت عبارت است از حالت كامل رفاه جسمي ، روحي واجتماعي ونه فقط عدم بيماري وناتواني . (بر گرفته از اساسنامه سازمان بهداشت جهاني(World Health Organization )سال1948

تعريف بيماري :

بيماري دلالت بر شرايطي دارد كه سبب بيماري جسم يا روح شده وعملكرد طبيعي بدن را به هم بزند.

انواع بيماري ها :

بيماريها از جنبه هاي مختلف طبقه بندي مي گردند :

v بر اساس عامل بيماري

v بر اساس واگيري

v بر اساس شدت بيماري و .....

انواع بيماريها بر اساس عامل بيماري :

بيماري ها بر اساس عامل بيماري به دو دسته كلي تقسيم ميشوند:

v بيماري هاي عفوني

v بيماري هاي غير عفوني .

بيماري هاي عفوني :

بيماري هاي عفوني كه در نتيجه عوامل بيماري زاي ويروسي، ميكربي، قارچي وتك ياخته اي وانگلي ايجاد مي شود به دودسته واگير وغير واگير تقسيم مي شوند.

بيماري هاي واگير دار

بيماري هاي واگير بيماريهائي هستند كه از دام بيمار به دام يا انسان سالم به روشهاي مختلف انتقال مي يابد وسبب ايجاد بيماري در دام هاي سالم شده وبدين وسيله بر اساس نوع انتقال وسرعت واگيري ممكن است ناحيه اي از شهر يا استان وحتي كشور را درگير بيماري نمايد.

انواع بيمار ها براساس ميزان واگيري وسرعت انتشار :

بيماري هاي واگيردار برحسب سرعت انتشار به گروه هاي زير تقسيم مي شوند :

1-انفرادي يا تك گير(sporadic) : بيماريهائي را شامل مي شود که به طور معمول در جمعيت وجود ندارد اما مي تواند در آن جمعيت به ندرت و بدون نظم قابل پيش بيني اتفاق افتد .

2-بومي يا اندميك (endemic): شامل بيماري هايي است که با نظمي قابل پيش بيني و با حداقل انحراف از فراواني مورد انتظار ، وقوع مي يابد . در بيماري آندمي ، بيماري در مکان تجمع مي يابد نه در زمان

3-همه گيري يا اپيدمي (epidemic): همه گيري به بيماري هائي اطلاق مي شود که در جمعيت ، بيش از فراواني مورد انتظار وقوع مي يابد . در يک بيماري اپيدمي ، تجمع بيماري در زمان و مکان است .

4-جهانگير يا پاندمي (pandemic) : بيماري هايي است که چندين کشور و يا يک يا چند قاره را در بر مي گيرد .

در اينجا به تعريف سه واژه: آندمي ، اپيدمي و پاندمي مي پردازيم

آندمي مطابق تعريف عبارت است از وجود هميشگي يک بيماري در يک منطقه جغرافيايي ، اين واژه به بروز معمولي يک بيماري در چنين ناحيه اي نيز اتلاق مي شود .

اپيدمي به صورت بروز يک بيماري در تعدادي بيش از اندازه انتظار در يک جامعه تعريف مي شود و معمولا از يک منبع مولد بيماري سرچشمه مي گيرد .

پاندمي بصورت " اپيدمي جهاني " تعريف مي شود

مراحل بيماري

بيماري باليني : که با علائم و نشانه هاي بيماري مشخص مي شود .

بيماري غير باليني ( نا واضح ): که ممکن است شامل موارد زير باشد .

بيماري پيش باليني : بيماريي است که هنوز از نظر باليني واضح و آشکار نيست اما در نتيجه پيشرفت منجر به ظهور علائم باليني خواهد شد( دوره كمون بيماريهاي ويروسي)

بيماري تحت باليني : بيماريي است که از نظر باليني آشکار نيست و منجر به علائم باليني هم نخواهد شد. اين نوع بيماري اغلب با آزمونهاي سرولوژيک ( پاد تن ) و يا کشت ارگانيسم شناسايي مي گردند . ( تب مالت در برخي موارد )

بيماري پايدار ( مزمن ) : شخص در خلاص شدن از عفونت شکست مي خورد و بيماري تا سالها در بدن فرد باقي مي ماند. در سالهاي اخير پديده جالبي مورد توجه قرار گرفته که در حقيقت تظاهر علائمي است که سالها بعد از عفونتي که تصور مي شد از بين رفته است مي باشد . ( سل)

برخي افراد که در دوران کودکي از فلج اطفال بهبودي يافته اند ، اکنون دچار ضعف و خستگي مفرط هستند. اين پديده سندرم بعد از فلج اطفال در دوران بزرگسالي ناميده مي شود ( post - polio syndrome) ، بنابراين اينها مواردي از بيماري باليني بوده اند هر چند که ماهيت آنها کمي با بيماري اوليه متفاوت بوده است .

بيماري پنهان : عفونتي است که در آن تکثير فعال عامل بيماريزا نظير هنگاميکه اسيد نوکلئيک ويروس با هسته سلولها بعنوان Provirus منظم مي شود بچشم نمي خورد .

در مقابل عفونت پايدار فقط يک پيام ژنتيکي در ميزبان وجود دارند.

شيوع بيماري

زمانيكه يك بيماري در يك نقطه ويا در يك منطقه براي اولين بار بروز مينمايد تعداد ي از افراد جمعيت موجود در آن نقطه به يك بيماري مشخص مبتلا ميشوند گفته ميشود دراين واحد اپيدميولوژيك بيماري بروز كرده است.

شاخصهاي همه گيري بيماري

ميزان بيماري در يک جمعيت به تعادل بين تعداد افراد مستعد به آن بيماري ( که در معرض خطر هستند) و تعداد افراد غير مستعد به آن بيماري ( ايمن ، که در معرض خطر نيستند ) بستگي دارد . علت ايمن بودن افراد ممکن است ابتلاء قبلي آنها به آن بيماري و يا واکسيناسيون آنها باشد . همچنين ممکن است اين افراد ذاتا از نظر ژنتيکي نسبت به آن بيماري مقاوم باشند .

واضح است که اگر تمام جمعيت ايمن باشند هيچگاه اپيدمي بوقوع نخواهد پيوست . اما معمولا تعادل بين ايمن بودن و مستعد بودن در يک نقطه شکسته خواهد شد و هنگاميکه کفه ترازو به نفع مستعد بودن باشد احتمال همه گيري افزايش خواهد يافت . اين مسئله در جمعيتهاي ايزوله اي که در معرض بيماري بوده اند ، مشاهده شده است. بعنوان مثال در قرن ١٩ ، پانوم ( Panum) شاهد اپيدمي سرخک در جزاير خارو بود که متعاقب ورود افراد آلوده به عفونت به جمعيتهاي مستعد و ايزوله بوقوع پيوست . بعنوان مثالي ديگري مي توان از همه گيري گلو درد چرکي استرپتوکوکي نام ببريم که متعاقب ورود افراد مستعد به درياچه هاي بزرگ Naral station رخ داد .

ميزان حمله ( Attack rate)

ميزان حمله بصورت زير تعريف مي شود :

تعداد افراد در معرض خطر که دچار يک بيماري خاص شده اند يا تعداد کل افراد در معرض خطر

ميزان حمله مشابه ميزان بروز ( Incidencerate) مي باشد که براي بيماريهاي با حدت کمتر هم مورد استفاده قرار مي گيرد. ميزان حمله ( يا ميزان بروز ) براي مقايسه خطر بيماري در گروههايي که ميزان مواجهه در انها متفاوت است سودمند مي باشد . ميزان حمله ممکن است مختص به يک مواجهه باشد .

دوره کمون يا نهفتگي ( Incubationperiod)

دوره نهفتگي حد فاصل زماني بين ورود عامل عفونت زا و ظهور علائم باليني است. اگر شما امروز دچار عفونت شويد ، علائم بيماري مربوطه ممکن است بعد از روزها يا هفته ها آشکار شود . در طي اين مدت که دوره کمون ناميده ميشود شما کاملا خوب هستيد وعلائم و نشانه اي از بيماري نداريد .

چرا بيماري بلا فاصله در زمان ورود عامل عفوني بوجود نمي آيد ؟ چه چيزي توجيه کننده دوره نهفتگي است ممکن است دوره کمون بازتاب زماني باشد که ارگانيسم براي تکثير بميزان کافي و رسيدن باندازه اي که لازمه ظهور علائم باليني است نياز دارد . همچنين اين زمان به محلي از بدن که ارگانيسم در آن رشد مي کند - خواه سطحي باشد مثل نزديک پوست يا در نواحي عميق تر بدن ) - بستگي دارد . علاوه بر اين مقدار عامل عفونت زا در زمان ورود به بدن مي تواند طول مدت دوره کمون را تحت تاثير قرار دهد . هر چه ميزان عامل عفوني بيشتر باشد ممکن است دوره نهفتگي کوتاه تر شود . دوره کمون از نظر تاريخي نيز جالب توجه است، زيرا ممکن است تنها پيشرفت دانش پزشکي در واقعه مرگ سياه ( black death) در اروپا بوده باشد . در سال ١٣٧٤ هنگاميکه مردم بشدت از مرگ سياه به وحشت افتاده بودند . جمهوري ونيز سه افسر عالي رتبه را مامور بازرسي کشتي هايي کرد که وارد بندر مي شوند. آنها وظيفه داشتند مانع از پهلو گرفتن کشتي هايي شوند که افراد بيمار در آنها وجود داشتند. با چنين اقدامي ، اين اميدواري بوجود آمد که جامعه از بيماري مصون خواهد ماند . در سال ١٣٧٧ ميلادي را گوزا ( Ragusa) مسافران را براي مدت ٣٠ روز ايزوله نگه داشت ( trentinigiorini) تا ببيند آيا عفونت در آنها ظاهر خواهد شد ؟ اين زمان بنظر ناکافي مي آمد ، لذا طول مدت ايزولاسيون( quarantine ) به ٤٠ روز افزايش يافت .

ريشه لغتي قرنطينه (quarantine ) نيز از همين جا گ

نظرات شما عزیزان: